Coraz więcej wiemy o tym jak metody, które stosujemy w pracy z dziećmi, wypływają na ich efektywność. Nauczanie przyjazne mózgowi opiera się na wnioskach płynących z neuronauk, bazuje na ciekawości poznawczej uczniów, wykorzystuje silne strony mózgu oraz łączy wiedzę czysto kognitywną z emocjami. Pozwalają one lepiej wykorzystywać potencjał uczniów. 
Powszechnie wiadomo, że uczenie się wymaga od osoby uczącej się świadomego i aktywnego udziału w tym procesie. Im większe zaangażowanie uczniów w uczenie się, tym nauka przynosi lepsze rezultaty. Ludzie z natury są ciekawi świata i chcą go zrozumieć. Wszystko co nowe, nieznane i nietypowe przyciąga naszą uwagę. Za to zwyczajne i banalne zjawiska i sytuacje nie pobudzają sieci neuronalnej, a tym samym nie inicjują procesu uczenia się. Dlatego istotne jest stosowanie takich metod i form pracy z uczniami, które będą intelektualnie i emocjonalnie ich stymulować.
Każdy nauczyciel, szczególnie matematyki, powinien wiedzieć, że pierwsze minuty lekcji mają ogromny wpływ na dalszy przebieg zajęć. Właściwy sposób rozpoczęcia lekcji ma za zadanie maksymalnie zainteresować ucznia, zaangażować go i sprawić, że będzie chciał brać w niej czynny udział. Inaczej mówiąc – to właśnie początek lekcji decyduje o tym, czy „złapiemy” uwagę ucznia i czy będzie mu się „chciało”.
Zatem aby początek lekcji przykuł uwagę ucznia, musi być interesujący, a także pobudzać do kreatywnego myślenia. 
Ogromną popularnością cieszy się wykorzystanie gamifikacji i grywalizacji w edukacji. Nie ma w tym nic dziwnego, ponieważ gamifikacja zamienia aktywności, które mogłyby wydawać się uczniowi mało ciekawe, nieinteresujące, na takie, które przyciągają uwagę i zachęcają do podjęcia wyzwania. Dobrze zorganizowana nauka jest przyjemna i prowadzi do uwalniania dopaminy, co jest silnym motywatorem do dalszej pracy.
Poniżej opisałam 10 prostych do wdrożenia sposobów na rozpoczęcie lekcji matematyki, między innymi tych wykorzystujących elementy gamifikacji, które mogą sprawić, że Wasi uczniowie z zaciekawieniem będą rozpoczynali zajęcia oraz ich efektywność w części właściwej zajęć będzie na właściwym (oby najwyższym) poziomie. To co ważne, przygotowanie takich krótkich rozgrzewek nie zajmie Wam wiele czasu, a może zdziałać cuda! 🙂
1. Intrygujące pytanie
Aby skupić uwagę uczniów na wybranym zagadnieniu, wystarczy zadać intrygujące pytanie. Celem nie jest uzyskanie od uczniów poprawnych odpowiedzi, ale zaintrygowanie ich i zainicjowanie w ich mózgach produkcji niezbędnych neuroprzekaźników.
Co to oznacza? Przy realizacji tematu związanego z notacją wykładniczą warto rozpocząć lekcję od pytania „Czy na świecie istnieje tyle ryżu, by zmieścić go na szachownicy?”. Uczniowie na pewno będą zdziwieni, ale również zaciekawieni – a o to nam chodzi. 🙂 Warto zebrać odpowiedzi uczniów (i ich wyjaśnienia) i wrócić do tego na koniec zajęć.
To jak, da się, czy nie? Jak myślicie?
Warto zacząć od wizualizacji liczby ziarenek na szachownicy. Ile ziaren będzie na 64 polu? Ile będzie ważył ten ryż (warto przyjąć, że 1 ziarenko to 0,03 g) ? Ile wynosi roczna produkcja ryżu na świecie? Jest mniejsza, czy większa, niż to co znajduje się na ostatnim polu? Oczywiście będziemy poruszali się w ogromnych liczbach – wtedy właśnie przydaje nam się notacja wykładnicza.
2. Ciekawa historia
To co wyżej zaproponowałam jako „intrygujące pytanie”, równie dobrze może zamienić się w „intrygującą historię”, którą na pewno znacie. Historia dotyczy mędrca, który zaniósł królowi szachy i mógł wybrać sobie dowolną nagrodę. Mędrzec zażyczył sobie od króla tyle ziaren zbóż, ile zgromadzi się na szachownicy, jeśli na jej pierwszym polu położymy jedno, na drugim 2, na trzecim 4, na czwartym 8 i tak podwajać będziemy liczbę ziaren aż do ostatniego pola. Król od razu się zgodził.
I ponownie – zadajemy pytanie naszym uczniom „Czy to dużo, czy król był wypłacalny”? 😉
Historię opowiadam przy realizacji tematu „Suma ciągu geometrycznego„. Co ciekawe, gdy uczniowie zapominali wzoru na obliczenie sumy, wtedy słychać było głos z sali – to ten wzór od ryżu!
Takie rozpoczęcie lekcji jest niejako zaproszeniem uczniowskich mózgów do pracy, wymaga tak pożądanego odniesienia do posiadanej już wiedzy potocznej, szukania możliwych wyjaśnień.
3. Ciekawy filmik
Pozostanę jeszcze w temacie notacji wykładniczej, ponieważ chciałabym pokazać Wam, że warto mieć w swojej kolekcji filmy, które rzeczywiście pokazują zastosowanie danego zagadnienia. Mogłabym podczas zajęć powiedzieć „Notację wykładniczą wykorzystujemy przy zapisie dużych i małych liczb” i na tym skończyć, ale wolę poświęcić 5 minut i zaprezentować im to na ekranie. Polecam gorąco film „Powers of ten” z 1977 roku, który zawsze zaciekawia moich uczniów! link do filmu: https://www.youtube.com/watch?v=0fKBhvDjuy0
Wiem, film nie aktywizuje uczniów, natomiast mądre wykorzystywanie zasobów może pobudzić ciekawość uczniów. Muszą oni rozumieć po co i dlaczego mają zajmować się konkretnymi zagadnieniami. Jeśli takich argumentów nie znajdują, to trudu uczenia się nie podejmują, a jedynie szukają zastępczych strategii lub symulują naukę.
4. Łamigłówka na start
Każdy z nas zna zapewne temat, który pomimo najszczerszych chęci trudno umieścić w kontekście życia codziennego. I to jest normalne. Aby jednak pobudzić uczniów warto zastosować łamigłówkę logiczną, aby mogli „rozgrzać się” przed realizacją tematu. Oczywiście nie za łatwą, niech się pogłowią!
Przykładem takiej łamigłówki może być następujący problem: Połącz ze sobą kwadraty o jednakowych kolorach w taki sposób, aby linie łączące kwadraty, nie przecinały się.
Zachęcam, aby podzielić uczniów na kilka grup, łamigłówkę umieścić na tablicy/celofanie na ścianie i dać każdej grupie tylko jeden mazak. Każda osoba w grupie ma jedną próbę (musi być zachowane tempo). Efekt? Uczniowie będą pobudzeni i gotowi do dalszej pracy. 🙂
5. Kółko i krzyżyk
Kółko i krzyżyk to bardzo wdzięczna aktywność na rozpoczęcie zajęć. Rozgrywka nie zajmuje więcej niż 5 minut, a sprawia, że uczniowie muszą przypomnieć sobie treści z poprzednich lekcji, a zasady tej gry (a właściwie wygranej) są dla każdego znane.
Jak gramy na matematyce? Uczniowie dobierają się w pary i otrzymują jedną planszę do gry, na której zapisane są liczby – wyniki. Jedna osoba jest kółkiem, druga krzyżykiem. Nauczyciel zapisuje lub wyświetla działanie na ekranie, a zadaniem uczniów jest jak najszybsze rozwiązanie/obliczenie działania. Osoba, która jako pierwsza otrzyma wynik, odszukuje go na planszy i stawia swój symbol. Wygrywa osoba, która postawi swoje trzy symbole w linii (skos też się liczy).
Przykładowa plansza, którą dla Was przygotowałam. Do wykorzystania przy powtórce tematu „Potęga o wykładniku wymiernym”.
6. Bingo
Bingo na start to również bardzo znane i popularna rozgrzewka! To co ważne, gra nie kończy się po pierwszym krzyknięciu „BINGO!”, gdyż każdy z graczy chce wygrać i gra do samego końca 🙂 Rozgrywka na pewno spowoduje, że w klasie emocje będą na wysokim poziomie, a wtedy dużo łatwiej wprowadzać nowe zagadnienie.
Jak gramy? Wersji jest wiele, ja zaprezentuję Wam tą, którą stosuję na co dzień. Poniżej BINGO do zabrania do klasy 4-6 jako powtórka z tematu „Kolejność wykonywania działań”.
Zasady: Każdy z graczy rysuje w zeszycie planszę 3×3 i uzupełnia ją dowolnymi wynikami, spośród tych, które znajdują się w dolnej części kartki. Następnie nauczyciel zapisuje na tablicy lub wyświetla działania matematyczne. Zadaniem uczniów jest rozwiązać dane działanie i odszukać wyniku na swojej planszy. Jeśli ma wynik – zakreśla go. Bingo ma osoba, która skreśli trzy liczby w pionie, poziomie lub na skos. 🙂
7. Matematyczne labirynty
Do szybkiej powtórki i rozgrzewki sprawdzą się też wszelkiego rodzaju matematyczne labirynty. Aby wprowadzić element rywalizacji i grywalizacji, bardzo często łączę uczniów w pary, które stanowią drużyny. Która drużyna jako pierwsza dotrze od startu do mety? Teraz rozwiązanie kilkunastu przykładów nie jest już nudnym rozwiązywaniem przykładów, ale wyzwaniem.
Poniżej prezentuję Wam przykładowy labirynt dla klasy 7 z tematu „Działania na potęgach”.
8. Matematyczne węże
Ciekawa forma na rozpoczęcie zajęć, na którą natrafiłam na grupie dla nauczycieli matematyki, a którą pokochali moi uczniowie. Warto poszukać takich matematycznych węży w Internecie (i grupach na fb), bo znajdziecie wersję dostosowaną do różnych klas i tematów.
Poniżej zaprezentuję Wam planszę przygotowaną przez Panią Agnieszkę Szkołdę, która moim zdaniem jest rewelacyjna do powtórki logarytmów, nawet w klasie maturalnej. Pani Agnieszka podzieliła się planszą w sieci, więc mam nadzieję, że nie będzie miała nic przeciwko jak zareklamuję jej pracę u siebie 🙂
Łączymy uczniów w pary, każda para otrzymuje do gry jedną planszę. Na dole kartki znajduje się instrukcja do gry.
To co ważne – pole z prawidłowym wynikiem może pojawić się na planszy dwa razy, co ma za zadanie wyzwolić u uczniów myślenie strategiczne. A uwierzcie – podczas rozgrywki, uczniowie stają się niewątpliwie wielkimi strategami!
9. Testy na uważność
Nietypową formą rozpoczynania zajęć są też testy na uważność lub testy na czujność – obie nazwy opisują tą samą aktywność. Uczy ona wzajemnego i aktywnego słuchania, utrwala poznane wiadomości i pobudza naszych uczniów do koncentracji i dalszej pracy.
Fragment takiego testu:
O testach na uważność pisałam tu: https://mateduakcja.com/2023/11/09/test-na-uwaznosc-dzialania-na-przedzialach/. Pod linkiem znajdziecie też test z tematu „Działania na przedziałach”, którego fragment wstawiłam wyżej.
10. Zagadki detektywistyczne i zadania ze wstępem fabularnym
Ten wpis to zestawienie sposobów na rozpoczęcie lekcji. Nie może na niej jednak zabraknąć wstępu typu „Kto to zrobił?”, związanego z zagadką. Bez wątpienia, zadania „opakowane” w fabułę sprawią, że uczeń chętniej po nie sięgnie.
To nie są już „zwykłe” zadania z matematyki. Uczeń nie jest już uczniem, lecz graczem, który w tym przypadku ma za zadanie pomóc detektywowi. Co więcej, uczeń, który wejdzie w rolę pomocnika, pochłonięty zabawą i celem misji może nawet nie zorientować się, że rozwiązał kilkanaście zadań.
Pierwszym krokiem inicjującym proces uczenia się i prowadzącym do zapamiętania informacji jest skierowanie całej uwagi uczniów na problem. Aby zaciekawić, zaintrygować ucznia, można zadać pytanie – jak podpowiada Ci intuicja? Kto jest poszukiwaną osobą? Celem nie jest uzyskanie od ucznia poprawnej odpowiedzi, ale zaintrygowanie go i zainicjowanie w jego mózgu produkcji niezbędnych neuroprzekaźników.
W tym wyzwaniu uczeń otrzymuje cały pakiet potrzebnych informacji. Rozwiązując kolejne zadania zbliża się do poznania odpowiedzi. Podczas tej „misji” uczeń skupia się na celu, jakim jest pomoc detektywowi. Nie zdaje sobie sprawy, że właśnie sprawdza zrozumienie przez siebie wszystkich kluczowych informacji i zagadnień, które pojawiły się wcześniej na zajęciach.
Pokonując kolejny etap gry, czyli w tym przypadku rozwiązując zadanie, uczeń czuje zadowolenie i satysfakcję z osiągniętego wyniku – bo przecież pokonał pierwsze wyzwanie. Jego motywacja do rozwiązywania kolejnych zadań rośnie.
Przykłady takich zagadek u mnie na blogu, np: https://mateduakcja.com/2021/01/13/matematyczne-biuro-sledcze/ czy tu: https://mateduakcja.com/2022/10/27/dzialania-na-potegach-wymiernych-i-halloweenowa-zagadka/
Mówię o tej formie pracy w kontekście rozpoczynania zajęć, ponieważ i tutaj początek ma znaczenie! Nauczyciel pełni bardzo ważną rolę – musi po wejściu do klasy moderować całym tym procesem, tzn. może np. wcześniej przygotować sobie ten list i wyciągnąć z koperty, pokazując, że i on uczestniczy w zabawie i dba o to, aby każdy był zaangażowany.
Podsumowanie
Mam nadzieję, że zaproponowane przeze mnie formy rozpoczęcia zajęć sprawią, że Twoi uczniowie odkryją, że każda lekcja może być niesamowitą przygodą. Jeśli dotarłeś aż tutaj, daj mi znać co myślisz o moich propozycjach i co jeszcze powinno znaleźć się na liście.
Wspaniałego roku szkolnego! 🙂
MatEduAkcja 